रिंग गेज मापन 1 .

सटीकता-इञ्जिनीयरिङ्ग-निर्माणे सटीक-मापनं च महत्त्वपूर्णम् अस्ति । भागानां सम्यक् आकारं सुनिश्चित्य प्रयुक्तं एकं अत्यन्तं आवश्यकं साधनं एकं रिंग गेजम् अस्ति । घटकस्य वा कार्यखण्डस्य वा बाह्यव्यासस्य मापनार्थं वलयमापकाः अत्यन्तं प्रभाविणः भवन्ति, येन सुनिश्चितं भवति यत् आयामाः अपेक्षितसहिष्णुतां पूरयन्ति अयं लेखः रिंग गेज मापनस्य मौलिकपक्षेषु, तस्य प्रकारेषु, अनुप्रयोगेषु, गुणवत्तानियन्त्रणप्रक्रियासु तस्य महत्त्वं च गच्छति ।

वलय-मापकः किम् अस्ति ?

एकं वलय-मापकं एकं बेलनाकार-उपकरणम् अस्ति, यस्य उपयोगः भागस्य बाह्य-आयामानां मापनार्थं प्रयुक्तः, विशेषतः व्यासस्य, निर्धारितं कृत्वा, यत् कार्यखण्डः गेजस्य आन्तरिक-अथवा बाह्य-पृष्ठयोः अन्तः वा बहिः वा भवति वा इति निर्धारयन् इदं मुख्यतया विनिर्माण-उद्योगेषु शाफ्ट-बोल्ट्-आदि-बेलनाकार-भागानाम् आकारस्य, सहिष्णुतायाः च जाँचार्थं उपयुज्यते ।

आन्तरिकवलयमापकयः : एतेषां आन्तरिकव्यासः भवति तथा च भागस्य बाह्यपरिमाणानां मापनार्थं उपयुज्यते ।
बाह्यवलयमापकयः : एतेषां बाह्यव्यासः भवति तथा च छिद्रस्य वा बोरस्य वा आन्तरिकपरिमाणानां जाँचार्थं उपयुज्यते ।
प्रश्ने भागस्य सटीकं मापनं सुनिश्चितं कर्तुं गेजः एव उच्चसटीकतया निर्मितः भवति ।

रिंग गेज के प्रकार एवं उनके अनुप्रयोग

रिंग गेज 1 . अनेक भिन्न प्रकारों में आते हैं, प्रत्येक प्रत्येक विशिष्ट उद्देश्य सेवा करते हैं एक विशिष्ट उद्देश्य के आधार पर उन्हें आधारित मापनों के आधार पर वे संभाल करने के लिए डिजाइन किया जाता है।

स्थिर सीमा रिंग गेज

एतेषु गेज-मध्ये एकः, नियतः सहिष्णुता-सीमा भवति तथा च तस्य आकारस्य निर्दिष्ट-सीमायाः अन्तः भागः अस्ति वा इति निर्धारयितुं उपयुज्यते ।
अनुप्रयोग: सामान्यतः गुणवत्तानियन्त्रणे निरीक्षणे च उपयुज्यते, येन सुनिश्चितं भवति यत् घटकाः आवश्यकविनिर्देशान् पूरयन्ति।

समायोज्य रिंग गेज 1 . 

एते गेजस्य आकारे समायोजनस्य अनुमतिं दत्त्वा लचीलतां प्रदास्यन्ति येन भिन्नाः सहनशीलताः समायोजिताः भवन्ति ।
अनुप्रयोगः यत्र तादृशेषु परिस्थितिषु प्रयुक्तः यत्र आकारस्य बहुधा परिवर्तनं आवश्यकं भवति अथवा भिन्न-भिन्न-आयाम-युक्तानां भागानां परीक्षणं कुर्वन् ।

Go/NO-गो रिंग गेज . 

एते गेजाः परीक्षणार्थं निर्मिताः सन्ति यदि कश्चन भागः "गो" तथा "कोनो-गो" सीमायाः अन्तः उपयुक्तः भवति ।
अनुप्रयोगः द्रुत, पास/सफलतापरीक्षायाः कृते उत्पादनपङ्क्तौ अत्यावश्यकः सटीकमापनस्य आवश्यकतां विना।

मास्टर रिंग गेज 1 . 

एतेषां उपयोगः अन्यमापकानाम् अथवा मापनयन्त्राणां मापनार्थं सन्दर्भमानकरूपेण भवति ।
अनुप्रयोगः : अन्यमापनीयाः निर्माणकाले समीचीनमापनं प्रदास्यन्ति इति सुनिश्चित्य महत्त्वपूर्णम्।

रिंग गेज मापनं कथं भवति ? 

वलय-मापन-मापनस्य प्रक्रियायां एकं घटकं गेज-मध्ये स्थापनं तस्य फिट्-परीक्षां च भवति । गेजः वा गच्छति वा असफलः भवति यत् घटकः निर्दिष्टपरिमाणानां अन्तः अस्ति वा इति आधारेण भवति ।

बाह्यवलयगजस्य कृते: घटकः वलयगजमध्ये प्रविष्टः भवति, तथा च यदि सः सम्यक् उपयुक्तः भवति तर्हि घटकः आवश्यकं आकारं पूरयति ।
आन्तरिक-वलय-मापनस्य कृते: घटकः वलय-गेजस्य अन्तः स्थापितः भवति यत् तस्य बाह्य-व्यासः सहिष्णुता-सीमायाः अन्तः अस्ति वा इति परीक्षते ।
वलय-मापन-मापनस्य सटीकता महत्त्वपूर्णा अस्ति, यतः लघु-विचलनम् अपि घटकस्य अनुचित-फिट्मेण्ट् अथवा कार्यक्षमता भवितुम् अर्हति अतः रङ्गमापनस्य नियमितं मापनं तस्य सटीकताम् अत्यावश्यकम् अस्ति ।

गुणवत्ता नियंत्रण में रिंग गेज मापन का महत्व

विभिन्नेषु उद्योगेषु गुणवत्तानियन्त्रणप्रक्रियासु रिंग गेजस् इत्यस्य महत्त्वपूर्णा भूमिका भवति, यत्र वाहनम्, एरोस्पेस्, इलेक्ट्रॉनिक्स च सन्ति । भागों के सटीक मापन सुनिश्चित करता है।:

स्थिरता: रिंग गेजः निर्माणे स्थिरतां निर्वाहयितुं साहाय्यं करोति, येन सुनिश्चितं भवति यत् सर्वे भागाः आवश्यकविनिर्देशान् पूरयन्ति।
न्यूनीकृतदोषः : वलय-मापकस्य उपयोगेन निर्मातारः मैनुअल्-मापनेन सह सम्बद्धानि त्रुटयः परिहर्तुं शक्नुवन्ति, समग्र-दक्षतासुधारं कुर्वन्ति ।
उत्पादकता वर्धिता : द्रुत-विश्वसनीय-मापनेन सह, उत्पादन-रेखाः दोषपूर्ण-भागेभ्यः विलम्बं विना सुचारुतया कार्यं कर्तुं शक्नुवन्ति ।
मानकानां अनुपालनम् : सटीकमापनं अन्तर्राष्ट्रीय-उद्योग-विशिष्ट-मानकानां पालने सहायकं भवति, यत् प्रमाणीकरण-निर्माणार्थं ग्राहक-अपेक्षां च पूरयितुं महत्त्वपूर्णम् अस्ति

रिंग गेज मापन में चुनौतियाँ 

यद्यपि वलय-मापकाः प्रभावी-उपकरणाः सन्ति, तथापि ते कतिपय-चुनौत्यैः सह आगच्छन्ति येषां सम्बोधनस्य आवश्यकता वर्तते:

धारणं च अश्रुपातः : कालान्तरे, वलय-मापकानि धारयितुं शक्नुवन्ति, येन तेषां सटीकता नष्टा भवति । नियमितरूपेण मापनं, परिपालनं च आवश्यकम् अस्ति येन ते स्वस्य सटीकताम् अकुर्वन् इति सुनिश्चितं कुर्वन्ति ।
तापमान संवेदनशीलता : तापमान उतार-चढ़ाव द्वारा मापन को प्रभावित किया जा सकता है। नियन्त्रितस्थितौ मापनं कर्तुं महत्त्वपूर्णम् अस्ति ।
मापनसहिष्णुता : मापनस्य सटीकता वलयमापनस्य सहिष्णुतायाः उपरि निर्भरं भवति । समीक्षात्मक-अनुप्रयोगेषु सटीक-मापनार्थं उच्च-सहिष्णुता-मापनस्य आवश्यकता भवति ।

सारांशतः, रिंग गेज मापनं सटीकनिर्माणस्य एकः महत्त्वपूर्णः पक्षः अस्ति, येन सुनिश्चितं भवति यत् भागाः निर्दिष्टानां आयामानां सहिष्णुतानां च अन्तः उपयुक्ताः सन्ति वलय-मापकस्य सम्यक् उपयोगः, भवेत् ते आन्तरिकाः वा बाह्याः वा, समायोज्ययोग्याः वा, गुणवत्ता-नियन्त्रण-मानकानां निर्वाहार्थं महत्त्वपूर्णाः सन्ति । यतो हि उद्योगाः उच्चस्तरीयसटीकतायाः आग्रहं निरन्तरं कुर्वन्ति, अतः भागानां विश्वसनीयतां सटीकताञ्च सुनिश्चित्य वलयमापकस्य भूमिका केवलं अधिकं महत्त्वपूर्णा भविष्यति। सटीक एवं सुसंगत परिणाम सुनिश्चित करने के लिए नियमित मापन, समुचित रखरखाव, एवं पर्यावरण कारकों पर ध्यान अत्यावश्यक होते हैं।

निर्मातृणां कृते स्वस्य गुणवत्तानियन्त्रणप्रक्रियाः वर्धयितुं, उच्चगुणवत्तायुक्तेषु वलय-गेज-मध्ये निवेशः, तेषां समुचित-उपयोगस्य अवगमनं च उत्पाद-स्थिरता, अपशिष्टं न्यूनीकृतं, ग्राहक-सन्तुष्टिः च सुदृढा भवति